چرا روزی برخی از آدم ها زیاد است؟
این عالم همچون یک" دانشگاه" یا یک" مزرعه" است (این تشبیهات در متون احادیث اسلامى وارد شده) برنامه این است که در دانشگاه استعدادها شکوفا گردد ، لیاقتها پرورش یابد ، و آنچه در مرحله " قوه" است به " فعلیت" برسد .
*فضیلت سوره عنکبوت
در تفسیر مجمع البیان از پیامبر گرامى اسلام (صلی الله علیه و آله) چنین آمده است:« من قرء سورة العنکبوت کان له من الاجر عشر حسنات بعدد کل المؤمنین و المنافقین ؛هر کس سوره عنکبوت را بخواند به تعداد تمام مؤمنان و منافقان ، ده حسنه براى او نوشته مىشود .»
مخصوصاً در باره تلاوت سوره عنکبوت و روم در ماه رمضان در شب بیست و سوم ، فضیلت فوق العادهاى وارد شده است تا آنجا که در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) مىخوانیم :« من قرء سورة العنکبوت و الروم فى شهر رمضان لیلة ثلاث و عشرین فهو و اللَّه من اهل الجنة، لا استثنى فیه ابدا، و لا اخاف ان یکتب اللَّه على فى یمینى اثما، و ان لهاتین السورتین من اللَّه مکانا ؛ هر کس سوره عنکبوت و روم را در ماه رمضان شب بیست و سوم تلاوت کند به خدا سوگند اهل بهشت است، و من هیچکس را از این مساله استثناء نمىکنم، و نمىترسم که خداوند در این سوگند قاطع من گناهى بر من بنویسد ، و مسلماً این دو سوره در پیشگاه خدا بسیار ارج دارد .» ( " ثواب الاعمال " ؛ طبق نقل تفسیر نور الثقلین ، جلد 4 ، صفحه 147)
بدون شک محتواى پربار این دو سوره و درس هاى مهم توحیدى آن ، و برنامههاى سازنده عملى که در این دو سوره ارائه شده است کافى است که هر انسانى را که اهل اندیشه و الهام و عمل باشد به بهشت جاویدان سوق دهد . بلکه شاید تنها اگر از نخستین آیه سوره عنکبوت الهام بگیریم ، مشمول سوگند امام صادق (علیه السلام) شویم ، همان آیهاى که مسأله امتحان عمومى انسانها را مطرح مىکند و مىگوید : همه بدون استثناء در بوته آزمایشها قرار مىگیرند تا سیهروى شوند .
چگونه ممکن است انسان این آزمون عظیم را کاملاً باور داشته باشد و خود را براى آن آماده نسازد ، و اهل تقوا و پرهیزگارى نگردد؟
*تنگی معیشت یا گسترش روزی بدست اوست !
« اللَّهُ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ یَقْدِرُ لَهُ إِنَّ اللَّهَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ ؛ خداوند براى هر کس از بندگانش که بخواهد روزى را مىگسترد و یا تنگمىکند ، همانا خداوند به هر چیزى آگاه است . » (عنکبوت 62)
کم یا زیاد کردن روزى افراد به وسیلهى خداوند ، عالمانه و حکیمانه و بر اساس معیارهاى پیدا و ناپیداست . در حدیث مىخوانیم: مصلحت بعضى از بندگان خدا گسترش روزى است و اگر در تنگناى معیشت قرار گیرند ، فاسد مىشوند و بر عکسِ این گروه ، صلاح گروهى دیگر در تنگنا بودن است که اگر در توسعه واقع شوند ، به فساد کشیده مىشوند . (تفسیر اطیب البیان)
در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) مىخوانیم :
«هر کس سوره عنکبوت و روم را در ماه رمضان شب بیست و سوم تلاوت کند به خدا سوگند اهل بهشت است، و من هیچکس را از این مساله استثناء نمىکنم، و نمىترسم که خداوند در این سوگند قاطع من گناهى بر من بنویسد ، و مسلماً این دو سوره در پیشگاه خدا بسیار ارج دارد.»
برداشتهایی از آیه:
1ـ کم یا زیاد شدن رزق و روزى ، تصادفى نیست : « اللَّهُ یَبْسُطُ ... وَ یَقْدِرُ»
2ـ وظیفهى ما کار و تلاش است ، امّا میزانِ در آمد و رزق در اختیار ما نیست : «اللَّهُ یَبْسُطُ»
3ـ خواست و مشیّت الهى ، آگاهانه و عالمانه است : «لِمَنْ یَشاءُ ... بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ»
او هم خالق است وهم رازق ، کلید روزى به دست اوست نه به دست انسانها ، مگر ممکن است کسى خالق و مدبّر باشد و لحظه به لحظه فیض او به موجودات برسد و در عین حال از وضع آنها آگاه نباشد؟ (إِنَّ اللَّهَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ)
*گریزی از مرگ نیست !!
«کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ ثُمَّ إِلَیْنا تُرْجَعُونَ ؛ هر انسانى مرگ را مىچشد، سپس شما را بسوى ما بازمىگردانند. »(عنکبوت 57)
هر کس ناگزیر طعم مرگ را خواهد چشید ، و مجالى براى گریز از آن وجود ندارد ، پس باید از فرصت زندگى بهره گرفت و از مرگ نترسید ، زیرا مرگ سرنوشت حتمى همه است ، ولى پایان کار نیست .
پس می توان نتیجه گرفت که :
- مرگ ، استثنا ندارد و براى همه است : «کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ»
- مرگ ، امرى وجودى است ، نه عدمى : «ذائِقَةُ الْمَوْتِ ... تُرْجَعُونَ»
- مرگ ، پایان کار نیست ، بازگشت به مبدأ است : «إِلَیْنا تُرْجَعُونَ»
*فتنه چیست؟
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
« الم (عنکبوت 1) أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ (عنکبوت 2) وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ لَیَعْلَمَنَّ الْکاذِبِینَ (عنکبوت 3) ؛ الم ـ آیا مردم گمان کردند همین که بگویند: «ایمان آوردیم»، به حال خود رها مىشوند و آزمایش نخواهند شد؟! ـ ما کسانى را که پیش از آنان بودند آزمودیم (و اینها را نیز امتحان مىکنیم) باید علم خدا درباره کسانى که راست مىگویند و کسانى که دروغ مىگویند تحقق یابد!»
کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ ثُمَّ إِلَیْنا تُرْجَعُونَ ؛ هر انسانى مرگ را مىچشد، سپس شما را بسوى ما بازمىگردانند. »(عنکبوت 57) هر کس ناگزیر طعم مرگ را خواهد چشید ، و مجالى براى گریز از آن وجود ندارد ، پس باید از فرصت زندگى بهره گرفت و از مرگ نترسید ، زیرا مرگ سرنوشت حتمى همه است ، ولى پایان کار نیست
نکتهها:
کلمهى « فتنة » به معناى گداختن طلا براى جدا کردن ناخالصىهاى آن است و چون در حوادث و سختىها ، جوهرهى انسان از شعارهاى دروغین جدا مىشود ، حوادث و آزمایشها را «فتنه» مىگویند.
آزمایش براى تحقق بخشیدن به نیات و صفات درونى است !
به عبارت دیگر این عالم همچون یک" دانشگاه" یا یک" مزرعه" است (این تشبیهات در متون احادیث اسلامى وارد شده) برنامه این است که در دانشگاه استعدادها شکوفا گردد ، لیاقتها پرورش یابد ، و آنچه در مرحله " قوه" است به " فعلیت" برسد .
باید در این مزرعه نهاد بذرها ظاهر گردد ، و از درون آنها جوانهها بیرون آید ، جوانهها سر از خاک بردارند ، پرورش یابند ، نهال کوچکى شوند و سرانجام درختى تنومند و بارور، و این امور هرگز بدون آزمایش و امتحان ممکن نیست .
و از اینجا مىفهمیم که آزمایشهاى الهى نه براى شناخت افراد است ، بلکه براى پرورش و شکوفایى استعدادها است .
بنابراین اگر ما آزمایش مىکنیم براى کشف مجهولى است ، اما آزمایشات خداوند براى کشف مجهول نیست، (او علمش به همه چیز احاطه دارد) بلکه براى پرورش استعدادها و به فعلیت رسانیدن قوههامی باشد ..
در حدیثى که در اصول کافى از بعضى از معصومین در تفسیر آیه « أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ » (عنکبوت 2) آمده چنین مىخوانیم :
«یفتنون کما یفتن الذهب، ثم قال یخلصون کما یخلص الذهب ؛ آزمایش مىشوند همانگونه که طلا در کوره آزمایش مىشود، و خالص مىشوند همانگونه که فشار آتش ناخالصیهاى طلا را از بین مىبرد و آن را خالص مىکند ." (" اصول کافى" طبق نقل تفسیر نور الثقلین ج 4 ص 148)
به هر حال عافیتطلبانى که گمان مىکنند همین اندازه که اظهار ایمان کنند در صف مؤمنان قرار مىگیرند و در اعلى علیین بهشت همنشین پیامبران و صدیقین و شهداء خواهند بود ، سخت در اشتباهند .
به گفته امیر مؤمنان على (علیه السلام) در نهج البلاغه : « و الذى بعثه بالحق لتبلبلن بلبلة ، و لتغربلن غربلة ، و لتساطن سوط القدر، حتى یعود اسفلکم اعلاکم و اعلاکم اسفلکم ؛ سوگند به کسى که پیامبر (صلی الله علیه و آله) را به حق مبعوث کرده به شدت مورد آزمایش قرار مىگیرید ، و غربال مىشوید ، و همانند محتویات یک دیگ به هنگام جوشش ، زیر و رو خواهید شد ، آن چنان که بالاى شما پائین و پائین بالا قرار خواهد گرفت ! « (نهج البلاغه ، خطبه 16)
پیامهای آیه :
1ـ ایمان، تنها با زبان و شعار نیست ، بلکه همراه با آزمایش است: «أَ حَسِبَ ... هُمْ لا یُفْتَنُونَ» (ادّعا کافى نیست، باید عملکرد را دید و قضاوت کرد.)
سعدیا گرچه سخندان و نصحیتگویى
|
| از عمل کار برآید به سخندانى نیست |
2ـ آزمایش، یک سنّت الهى در طول تاریخ است : «وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ»
3ـ حوادث را تصادف نپنداریم ، همه اسباب آزمایش ماست : «فَتَنَّا»
4ـ آشنایى با تاریخ و حوادث پیشینیان ، مردم را براى پذیرش حوادث آماده مىکند : « مِنْ قَبْلِهِمْ»
5ـ دلیل آزمایشهاى الهى، عینى و محقّق شدن علم ازلى خداوند و جدا شدن مؤمنان واقعى و شکوفا شدن استعدادهاى درونى و به فعلیّت رسیدن آنهاست : « فَلَیَعْلَمَنَّ ... الَّذِینَ صَدَقُوا وَ ... الْکاذِبِینَ »
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
